NKP – Postępowanie dowodowe w procesie karnym

Z uwagi na sposób wprowadzenia dowodów do procesu karnego można dokonać ich podziału na dowody dopuszczane z urzędu lub na wniosek. Te pierwsze przeprowadza z własnej inicjatywy organ procesowy, to jest prokurator w postępowaniu przygotowawczym lub sąd w postępowaniu głównym. Z kolei dowody dopuszczane na wniosek to te, o których przeprowadzenie wnioskują same strony. W postępowaniu przygotowawczym wniosek ten przybiera zasadniczo formę pisemną, a w postępowaniu przed sądem może mieć już formę ustną, gdy jest zgłaszany w czasie rozprawy do protokołu. Należy przy tym zaznaczyć, że zgłaszając wniosek dowodowy warto wskazać, czy chce się w przeprowadzeniu dowodu uczestniczyć. W przypadku pominięcia takiego oświadczenia możliwe jest, że dowód zostanie wprowadzony do postępowaniu bez naszego udziału.

Oddalenie wniosku dochodowego

Zasadą w postępowaniu przygotowawczym jest, że to prokurator posiada inicjatywę dowodową. To organ procesowy ustala plan działania, który w jego ocenie powinien doprowadzić do zbadania sprawy. Wnioski o przeprowadzenie dowodów stanowią w tym zakresie pewnego rodzaju uzupełnienie i praktyka pokazuje, że z reguły są one nie uwzględniane (trochę inaczej praktyka wygląda na etapie procesu sądowego).

Zgodnie z art. 170 § 1 k.p.k. oddala się wniosek dowodowy, jeżeli:

1. przeprowadzenie dowodu jest niedopuszczalne;
2. okoliczność, która ma być udowodniona, nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy albo jest już udowodniona zgodnie z twierdzeniem wnioskodawcy;
3. dowód jest nieprzydatny do stwierdzenia danej okoliczności;
4. dowodu nie da się przeprowadzić;
5. wniosek dowodowy w sposób oczywisty zmierza do przedłużenia postępowania;
6. wniosek dowodowy został złożony po zakreślonym przez organ procesowy terminie, o którym strona składająca wniosek została zawiadomiona.

Co przy tym istotne, na postanowienie o oddaleniu wniosku dowodowego nie przysługuje zażalenie.

Ciekawostką w kontekście przywołanej regulacji art. 170 § 1 k.pk. jest, że w dawnym stanie prawnym nie istniały regulacje uniemożliwiające zgłaszanie dowodów po koniec procesu. To prowadziło zaś do obstrukcji procesowej, to jest do celowego przedłużenia postępowania. Aktualnie zaś, z uwagi na punkt 6 rzeczonego przepisu organ procesowy ma prawo zakreślić termin na zgłoszenie wszystkich dowodów. Dowody zgłoszone po tym terminie będą podlegały oddaleniu.

Zasada swobodnej oceny dowodów

Z tematyką dowodu w procesie karnym wiąże się tematyka dowodów zakazanych, łączona często z tak zwaną teorią „owoców z zatrutego drzewa”, która przywędrowała do Europu ze Stanów Zjednoczonych.. Zgodnie z jej pierwotnymi założeniami zakazane jest wykorzystane w procesie dowodów, które zostały uzyskane nielegalnie. Niemniej w polskim procesie karnym obowiązuje zasada swobodnej oceny dowodów. Związana z tym jest zaś regulacja art. 168a k.p.k., zgodnie z którą dowodu nie można uznać za niedopuszczalny wyłącznie na tej podstawie, że został uzyskany z naruszeniem przepisów postępowania lub za pomocą czynu zabronionego, o którym mowa w art. 1 § 1 Kodeksu karnego, chyba że dowód został uzyskany w związku z pełnieniem przez funkcjonariusza publicznego obowiązków służbowych, w wyniku: zabójstwa, umyślnego spowodowania uszczerbku na zdrowiu lub pozbawienia wolności. W kontekście tejże regulacji oraz wspomnianej zasady, w doktrynie i judykaturze można dostrzec, że doszło do rozróżnienia bardziej kontrowersyjnych dowodów bezpośrednio uzyskanych w wyniku czynności naruszających prawo od mniej kontrowersyjnych dowodów pośrednio uzyskanych w wyniku czynności naruszających prawo.

Przesłuchanie podejrzanego, pokrzywdzonego i świadka rozpoczyna się od fazy spontanicznej. W jej czasie osobie przesłuchiwanej daje się możliwość swobodnej wypowiedzi na okoliczności związane ze sprawą. Po fazie spontanicznej następuje faza pytań i odpowiedzi. Jak sama nazwa mówi, w jej przebiegu dochodzi do wypytywania świadka na konkretne okoliczności. Należy przy tym wskazać w kontekście wyjaśnień podejrzanego, że choć zasadą jest, że odbywają się one ustnie, to regulacja kodeksowa dopuszcza złożenie wyjaśnień na piśmie. Możliwość ta jest jednak rzadko wykorzystywana, gdyż znacznie ogranicza możliwość bezpośredniej oceny i wypowiedzi i zachowania podejrzanego.

Dowód z przesłuchania może zostać przeprowadzony także przy użyciu wariografu. Metoda ta jest dopuszczalna na gruncie polskiego prawa, niemniej na jej zastosowanie musi wyrazić zgodę osoba przesłuchiwana. Warto jednak wskazać, że badanie wariografem nie wskazuje wprost, czy przesłuchiwany mówi prawdę, czy też kłamie. Urządzenie to bowiem pokazuje jedynie stosunek emocjonalny danej osoby do zadanego pytania. Dodatkowo warto mieć na uwadze, że samo badanie oraz jego ocena musi być przeprowadzona przez specjalistę. Błędna metodyka badania lub brak odpowiedniej wiedzy do jego oceny może bowiem prowadzić do znacznego wypaczenia – i tak nie do końca pewnych – wyników.

Konfrontacja, okazanie i eksperymenty procesowy

Kolejnym dopuszczalnym rodzajem dowodu w postępowaniu jest konfrontacja. Polega ona na postawieniu przed sobą dwóch osób składających uprzednio sprzeczna zeznania. Konfiguracja podmiotowa w ramach konfrontacji może być przy tym dowolna. Może więc dojść do skonfrontowania choćby podejrzanego z pokrzywdzonym lub pokrzywdzonego ze świadkiem. Dowód ten ma służyć doprowadzeniu do usunięcia stanu sprzeczności zeznań. Wątpliwa jest przy tym skuteczność tego dowodu, gdyż trudno, że któraś z osób konfrontowanych zmieni swoje stanowisko tylko z uwagi na okoliczność, że jest konfrontowana z inną osobą.

Okazanie jako dowód w postępowaniu karnym polega na przedstawieniu osoby, wizerunku lub rzeczy osobie przesłuchiwanej w celu jej rozpoznania. Zgodnie z regulacją Kodeksu postępowania karnego (art. 173 k.p.k.) okazanie powinno być przeprowadzone tak, aby wyłączyć sugestię. Dodatkowo w przypadku okazania osoby, osoba okazywana powinna znajdować się w grupie obejmującej łącznie co najmniej cztery osoby. Szczególną formą przeprowadzenia tego dowodu jest wizja lokalna. Polega ona na okazaniu miejsca popełnienia przestępstwa często połączonemu z przesłuchaniem podejrzanego.

Eksperyment procesowy w procesie karnym może przybrać jedną z dwóch form – formę doświadczenia lub formę odtworzenia. O wiele częściej występuje przy tym druga z form. Ma ona na celu sprawdzić, czy dane zdarzenia mogło zajść i czy zaszło w formie przedstawionej w postępowaniu. Przykładowo, w ramach odtworzenia można zweryfikować czy świadek, który deklaruje, że widział moment popełnienia przestępstwa, faktycznie był to w stanie zaobserwować mimo tego, że w tym czasie występowały trudne warunki atmosferyczne, świadek był oddalony od miejsca zdarzenia i obserwował całość w nocy przez okno. Innym przykładem może być weryfikacja, czy osoba podejrzana mogła przebyć odległość z miejsca, w którym była widziana do miejsca przestępstwa w czasie umożliwiającym popełnienie czynu zabronionego.

Do katalogu dowodów w procesie karnym należy także opinia biegłego. Jest ona powoływana w toku postępowania w celu uzyskania wiedzy specjalnej, której organy procesowe nie posiadają. W coraz większej ilości postępowań jest to dowód pierwszorzędny, gdyż aktualna struktura działań przestępnych wskazuje na wzrost przestępstw z użyciem nowych technologii, a więc zasobów, których sposób funkcjonowania wymaga dokładnego prześledzenia i wyjaśnienia.

          

Wykład X – „Postępowanie dowodowe w procesie karnym” z dnia 29.06.2023 r.
Nocny Kurs Prawa, II edycja
Prowadzący: adwokat dr Magdalena Kornak, prokurator Ewelina Świętalska
Moderator: dr Marcin Rudnicki, radca prawny

 

Projekt „Nocny kurs prawa” jest realizowany przez Wyższą Szkołę Prawa z siedzibą we Wrocławiu i dofinansowany przez Ministerstwo Edukacji i Nauki w ramach programu „Społeczna odpowiedzialność nauki”.