NKP – Ogłoszenie upadłości konsumenckiej

Choć postępowanie upadłościowe związane jest przede wszystkim z gospodarką kapitalistyczną, to w stosunkach społecznych występujących już przed tysiącami lat występowało zagadnienie odpowiedzialności za zaciągnięte zobowiązania. Liberalizacja podejścia do osób zaciągających długi i ich niespłacających doprowadziła do wytworzenia aktualnego modelu odpowiedzialności cywilizowanej – znajdującej podstawy zarówno w przepisach prawa cywilnego, jak i karnego. Zagadnienie upadłości dotyczy osoby, która zaciągnęła określone zobowiązania, ale nie jest w stanie ich spłacić. Pod pojęciem osoby należy zaś rozumieć zarówno przedsiębiorcę – i wówczas mamy do czynienia z upadłością przedsiębiorcy, jak i osobę fizyczną, gdzie z kolei pojawia się tytułowe zagadnienie upadłości konsumenckiej, znanej polskiemu prawu od 2009 r.

Nowy start dla zadłużonych

Aktualna konstrukcja prawna upadłości konsumenckiej pozwala na stwierdzenie, że instytucja ta ma pomóc osobom zadłużonym (znajdującym się w „pętli zadłużenia”) w wyjściu z zadłużenia. Instytucja ta ma umożliwić nowy start. Upadłość konsumencka składa się przy tym z trzech etapów. Pierwszym z nich jest właśnie samo postępowanie w przedmiocie ogłoszenia upadłości konsumenckiej, którego pozytywnym wynikiem jest wydanie przez sąd postanowienia w przedmiocie ogłoszenia upadłości. To zaś otwiera kolejny etap, w którym dochodzi do ustalenia stanu zadłużenia. Wreszcie w ramach trzeciego z etapów ma miejsce ustalenie planu spłaty, którego realizacja ma pozwolić upadłemu na wspomniane już wcześniej „nowe otwarcie”.

Na wstępie należy jeszcze zauważyć, że postępowanie upadłościowe w aktualnym stanie prawnym jest o wiele bardziej przyjazne konsumentom, niż miało to miejsce w stanie pierwotnym z 2009. Aktualnie bowiem na etapie postepowania w przedmiocie wniosku o ogłoszenie upadłości sąd nie bada problematyki dotyczącej przyczyn zaciągania zobowiązań i tego, czy miało to miejsce w sposób niedbały lub rażąco niedbały. Obecnie zagadnienie to badane jest dopiero na późniejszym etapie, to jest po wydaniu przez sąd postanowienia w przedmiocie ogłoszenie upadłości. Skutkuje to faktem, że choć o wiele większe grono osób uzyska status upadłego, to nie każdy z nich w momencie oceny zadłużenia spotka się z oceną dla niego korzystną, a więc skutkującą także korzystnymi warunkami spłaty zobowiązań.

Upadłość konsumencka przysługuje osobie fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej. Oznacza to, że na dzień ogłoszenia upadłości osoba wnosząca o upadłość nie może posiadać statusu przedsiębiorcy. Wymóg taki często skutkuje koniecznością zakończenia przez osoby chcące ogłosić upadłość prowadzonej przez nie jednoosobowej działalności gospodarczej. W kwestii osoby uprawnionej do zgłoszenia wniosku należy też wskazać, że osoba taka musi mieszkać w Polsce lub mieć swoje centrum życiowe w kraju. Ustawodawca wychodzi bowiem z założenia, że jeżeli ktoś mieszka na stałe za granicą, to swoją upadłość powinien ogłosić właśnie w tym kraju, który zamieszkuje.

Ogłoszenie upadłości konsumenckiej – wymogi

Aby możliwe było skuteczne wystąpienie o ogłoszenie upadłości konsumenckiej konieczne jest istnienie co najmniej jednego niespłaconego zobowiązania. Nie ma przy tym znaczenia jaka jest wysokość zadłużenia, jak bardzo jest ono przeterminowane lub też jaki jest status prawny wierzyciela. Odmiennie sytuacja wygląda w przypadku „zwykłej” upadłości, gdy wymagane jest istnienie co najmniej dwóch niespłaconych wierzytelności. Kolejną istotną przesłanką ogłoszenia upadłości jest stan niewypłacalności. Jest to taka sytuacja, gdy bieżące dochody danej osoby oraz posiadane przez nią aktywa nie są wystarczające, aby uregulować wymagalne zobowiązania pieniężne. Jednocześnie stan taki nie może być tymczasowy, lecz musi mieć charakter trwały. Ustawa wprowadza w tej kwestii domniemanie, zgodnie z którym, jeżeli dana osoba nie reguluje swoich zobowiązań przez okres co najmniej trzech miesięcy, to stan niewypłacalności istnieje (nie ma jednak przymusu oczekiwania trzech miesięcy i dopuszczalne jest wcześniejsze wystąpienie z wnioskiem o ogłoszenie upadłości – o ile możliwe będzie wykazanie faktycznego braku możliwości czasowego regulowania zobowiązań).

Swoiście procesowym wymogiem ogłoszenia upadłości konsumenckiej jest złożenie wniosku do sądu w tym zakresie. Do wystąpienia z takim wnioskiem są uprawnione zasadniczo dwie grupy podmiotów. Po pierwsze z żądaniem tego rodzaju może wystąpić sam dłużnik. Po drugie z wnioskiem o ogłoszenie upadłości może wystąpić któryś z wierzycieli osoby, która nie jest w stanie na czas regulować zaciągniętych zobowiązań. Sam wniosek powinien zostać złożony na formularzu (formularz jest dostępny do pobrania choćby na stronie Ministerstwa Sprawiedliwości).

Z uwagi na założenie o powszechnej dostępności postępowania upadłościowego oraz na status majątkowy osób, które w tym zakresie będą korzystały z przysługującej jej legitymacji czynnej do złożenia wniosku, ustawodawca zdecydował się na ustalenie bardzo niskiej opłaty od pisma rozpoczynającego postępowania. Opłata ta jest opłata stałą i wynosi 30 zł. Oznacza to, że ogłoszenie upadłości konsumenckiej jest o wiele tańsze już na tym etapie od upadłości zwykłej, w której przypadku opłata jest znacząco wyższa. W tej sytuacji opłata wynosi 1.000 zł oraz dodatkowo w toku postępowania dochodzi do żądania przez sąd zaliczek na wydatki, które mogą sięgać kwoty nawet 5.000 zł.

Postępowanie sądowe

Sądem właściwym dla rozpoznania wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej jest sąd rejonowym. Dokładnie dotyczy to właściwego miejscowo sądu gospodarczego (wydziału gospodarczego sądu rejonowego). W przypadku złożenia wniosku do sądu niewłaściwego zostanie on rzecz jasna przekazany do sądu właściwego. W tym jednak przypadku należy się liczyć, że konieczność „przekazania sprawy według właściwości” może przedłużyć znacząco postepowanie.

Postępowanie w przedmiocie wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej, w sytuacji uwzględnienia żądania, kończy się wydaniem postanowienia w przedmiocie ogłoszenia upadłości konsumenckiej. Zgodnie z obowiązującą regulacją prawną data wydania postanowienia o ogłoszeniu upadłości jest datą upadłości (w przypadku zaś wydania postanowienia o ogłoszeniu upadłości po ponownym rozpoznaniu sprawy w następstwie uchylenia postanowienia przez sąd drugiej instancji za datę upadłości uważa się datę wydania pierwszego postanowienia o ogłoszeniu upadłości). Postanowienie w przedmiocie ogłoszenia upadłości doręcza się syndykowi po uprzednim powiadomieniu go o ogłoszeniu upadłości, upadłemu albo jego spadkobiercy oraz wierzycielowi, który żądał ogłoszenia upadłości.

 

Wykład IV – „Ogłoszenie upadłości konsumenckiej” z dnia 20.02.2023 r.
Nocny Kurs Prawa, II edycja
Prowadzący: radca prawny Monika Wojcieszek, radca prawny Stefan Zimny
Moderator: dr Marcin Rudnicki, radca prawny

 

Projekt „Nocny kurs prawa” jest realizowany przez Wyższą Szkołę Prawa z siedzibą we Wrocławiu i dofinansowany przez Ministerstwo Edukacji i Nauki w ramach programu „Społeczna odpowiedzialność nauki”.