PROJEKTY BADAWCZE
dr Marta Kłopocka-Jasińska
Miło nam poinformować, że w latach 2014-2019 Wyższa Szkoła Prawa realizowała projekt badawczy pt. “Skarga konstytucyjna na orzeczenie sądu – model możliwy do zastosowania w Polsce”, którego kierownikiem była dr Marta Kłopocka-Jasińska. Projekt ten został sfinansowany ze środków Narodowego Centrum Nauki przyznanych w ramach konkursu Sonata 6.
Najważniejszym celem projektu było skonstruowanie teoretycznego modelu skargi konstytucyjnej na orzeczenie sądu dostosowanego do polskich warunków ustrojowych (modelu docelowego). Model ten pozwala zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego w razie naruszenia przez organ wymiaru sprawiedliwości określonych w Konstytucji wolności lub praw jednostki. Obok zarzutu niekonstytucyjności przepisu prawa, skarżący może podnieść w skardze konstytucyjnej zarzut jego niezgodnej z Konstytucją wykładni lub niewłaściwego (niekonstytucyjnego) zastosowania przez sąd.
Z kolei Trybunał stwierdzając naruszenie może, w razie potrzeby, uchylić niekonstytucyjne rozstrzygnięcie oraz podjąć stosowne środki zmierzające do usunięcia skutków tego naruszenia. Skarga konstytucyjna na orzeczenie sądu występuje od wielu lat w takich państwach jak Czechy, Hiszpania i Niemcy, na takie rozwiązanie nie zdecydował się jednak polski ustrojodawca. Stąd też rodzima instytucja określana jest „skargą na przepis prawny”,której bliżej do indywidualnego wniosku o kontrolę konstytucyjności niż do skargi na naruszenie praw jednostki.
Punktem wyjścia do rozważań nad docelowym modelem skargi na orzeczenie sądu było ustalenie zasadności i zakresu zmian w konstrukcji polskiej skargi konstytucyjnej.Wymagało to analizy aktualnej regulacji dotyczącej skargi oraz innych środków ochrony prawnej w celu zweryfikowania czy i w jakim zakresie jednostka może dochodzić swoich konstytucyjnych praw w razie ich naruszenia przez sąd. Wynika z niej, że obowiązujące rozwiązania nie są pod tym względem wystarczające. Jednostka nie ma bowiem zagwarantowanego bezpośredniego dostępu do efektywnego środka prawnego umożliwiającego pełną ochronę w razie naruszenia jej konstytucyjnych wolności i praw przez organ władzy sądowniczej. Występujący w Polsce model skargi konstytucyjnej ukształtowany jako wąski pozwala jedynie częściowo eliminować skutki naruszeń Konstytucji. Okazuje się również, że mimo licznych środków kontroli przewidzianych w ramach poszczególnych procedur sądowych,nie zawsze będzie można zaskarżyć naruszenie konstytucyjnych wolności i praw w zakresie w jakim byłoby to możliwe w ramach skargi konstytucyjnej. Sytuacji tej nie zmieniło wprowadzenie w 2018 r. skargi nadzwyczajnej, gdyż nie stanowi ona alternatywnego rozwiązania dla skargi konstytucyjnej na orzeczenie sądu na wzór instytucji występującej w Czechach, Hiszpanii i w Niemczech. Trzeba jednak podkreślić, że funkcjonowanie tej drugiej ujawniło szereg korzyści, ale i problemów, dlatego doświadczenia wskazanych państw należało wziąć pod uwagę przy konstruowaniu modelu docelowego. Model ten wymagał dostosowania do polskich realiów i warunków prawnych, a więc uwzględnienia specyfiki rodzimego systemu prawnego oraz tradycji polskiego sądownictwa konstytucyjnego.
Badania nad teoretycznym modelem skargi konstytucyjnej na orzeczenie sądu były prowadzone w trzech obszarach:
1) sfera ustrojowa,
2) sfera postępowania skargowego oraz
3) sfera oddziaływania wyroku Trybunału Konstytucyjnego.
Pozwoliło to na wszechstronne ujęcie podjętego w projekcie problemu naukowego. Ostatni etap projektu dotyczył określenia prawnych warunków inkorporacji opracowanego modelu docelowego do systemu prawa polskiego. Przedstawione zostały działania niezbędne do przeprowadzenia tego rodzaju przedsięwzięcia.Ostatni etap projektu dotyczył określenia prawnych warunków inkorporacji opracowanego modelu docelowego do systemu prawa polskiego. Przedstawione zostały działania niezbędne do przeprowadzenia tego rodzaju przedsięwzięcia.Ostatni etap projektu dotyczył określenia prawnych warunków inkorporacji opracowanego modelu docelowego do systemu prawa polskiego. Przedstawione zostały działania niezbędne do przeprowadzenia tego rodzaju przedsięwzięcia.
W doktrynie prawa konstytucyjnego wielokrotnie wskazywano na potrzebę reformowania skargi konstytucyjnej w kierunku poszerzenia jej zakresu przedmiotowego o orzeczenia sądów. Dotąd jednak problematyka ta nie została szerzej opracowana. Z tego powodu projekt miał charakter nowatorski, a uzyskane wyniki stanowią wkład w badania nad efektywnością mechanizmów ochrony prawnej. Projekt ma znaczenie poznawcze dla takich dyscyplin prawa jak prawo konstytucyjne, prawa człowieka oraz prawo procesowe. Poczynione w nim ustalenia pozwolą na bardziej świadome kształtowanie środków prawnych, stosownie do wymagań wynikających z międzynarodowych i konstytucyjnych standardów praw człowieka oraz z uwzględnieniem potrzeb jednostek domagających się skutecznej ochrony swych uprawnień.