NKP – Zawiadomienie o możliwości popełnienia przestępstwa

Źródła informacji o przestępstwie można podzielić na źródła wewnętrzne organów ścigania oraz źródła zewnętrzne. Oznacza to, że organy te pracują nie tylko na informacjach uzyskanych w ramach własnych czynności operacyjnych (także od tak zwanych „małych świadków koronnych” – vide: art. 60 k.k.), ale także na informacjach pochodzących spoza ich struktur. Jednym ze źródeł takich informacji jest zawiadomienie o możliwości popełnienia przestępstwa wystosowane przez samego pokrzywdzonego przestępstwem lub przez inne osoby posiadające o nim wiedzę (innym przykładem źródła zewnętrznego są doniesienia medialne).

Obowiązek złożenia zawiadomienia

Złożenie zawiadomienia o możliwości popełnienia przestępstwa, choć zawsze można odczytywać jako obowiązek moralny, to w niektórych przypadkach jest także obowiązkiem prawnym. Zagadnienie to reguluje art. 304 k.p.k. Jego § 2 stanowi, że instytucje państwowe i samorządowe, które w związku ze swą działalnością dowiedziały się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu, są obowiązane niezwłocznie zawiadomić o tym prokuratora lub Policję oraz przedsięwziąć niezbędne czynności do czasu przybycia organu powołanego do ścigania przestępstw lub do czasu wydania przez ten organ stosownego zarządzenia, aby nie dopuścić do zatarcia śladów i dowodów przestępstwa. Nadto rzeczoną tematykę reguluje art. 240 k.k., który określa katalog przestępstw, co do których brak zawiadomienia o ich popełnieniu podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. Dodatkowo zaznaczyć należy, że niektóre ustawy nakładają na szczególne grupy osób prawny obowiązek złożenia zawiadomienia o możliwości popełniania przestępstwa.

Z drugiej strony karane są także szczególne sytuacje, gdy doszło do złożenia zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa, które nie miało miejsca. Po pierwsze, zgodnie z art. 234 k.k. (w brzmieniu obowiązującym od 1 października 2023 r.), kto, przez tworzenie fałszywych dowodów lub inne podstępne zabiegi, kieruje przeciwko określonej osobie ściganie o przestępstwo, w tym i przestępstwo skarbowe, wykroczenie, wykroczenie skarbowe lub przewinienie dyscyplinarne albo w toku postępowania zabiegi takie przedsiębierze, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. Po drugie, w myśl art. 238 k.k., kto zawiadamia o przestępstwie, lub o przestępstwie skarbowym organ powołany do ścigania wiedząc, że przestępstwa nie popełniono, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

Forma ustna i pisemna

Najprostszą formą złożenia zawiadomienia o możliwości popełnienia przestępstwa jest forma ustna. Z czynności tej spisuje się obligatoryjnie protokół, na podstawie którego prowadzone są dalsze czynności. Zgodnie z art. 304a k.p.k. sporządza się wspólny protokół z przyjęcia ustnego zawiadomienia o przestępstwie i przesłuchania w charakterze świadka osoby zawiadamiającej (w protokole tym można również zamieścić wniosek o ściganie). Warto przy tym wskazać, że Policja ma obowiązek przyjęcia ustnego zawiadomienia. Bardziej złożoną formą jest złożenie pisemnego zawiadomienia (po którym i tak dojdzie do sporządzenia protokołu, ale tym razem z przesłuchania osoby zawiadamiającej).  Składając pisemne zawiadomienie należy w pierwszej kolejności dochować wymogów pisma procesowego. Choć nie wymaga się przy tym wskazania kwalifikacji prawnej czynu, to w przypadku, kiedy zawiadomienie jest składane przez profesjonalnego pełnomocnika, kwalifikację należałoby jednak wskazać. Podobnie sytuacja dotyczy wskazania dowodów, które mogłyby potwierdzić tezy podniesione w zawiadomieniu.

Przy składaniu zawiadomienia o możliwości popełnienia przestępstwa należy pamiętać, że można je złożyć zarówno na Policji, jak w i Prokuraturze. Istotne jest przy tym, aby pamiętać o zachowaniu właściwości miejscowej. Ogólną zasadą jest, że zawiadomienie należy złożyć tam, gdzie popełniono przestępstwo. Choć oczywiście złożenie zawiadomienia z naruszeniem przepisów o właściwości będzie skuteczne i wywoła obowiązek przekazania sprawy do właściwego organu, to niedbałość w tym zakresie spowoduje wydłużenie czasu postępowania. Podjęcie najszybszych działań gwarantuje złożenia zawiadomienia do organu właściwego.

Istotna w kontekście zawiadomienia o możliwości popełnienia przestępstwa jest regulacja art. 304b k.p.k. W myśl tego przepisu na wniosek pokrzywdzonego składającego zawiadomienie o przestępstwie wydaje mu się potwierdzenie złożenia zawiadomienia, zawierające datę oraz miejsce jego przyjęcia, wskazanie organu przyjmującego wraz z danymi do kontaktu, sygnaturę sprawy, dane określające tożsamość pokrzywdzonego, czas i miejsce popełnienia czynu, którego dotyczy zawiadomienie, oraz zwięzły opis czynu i wyrządzonej szkody.

Podjęcie czynności po złożeniu zawiadomienia

Po złożeniu zawiadomienia organy ścigania są zobowiązane podjąć czynności zmierzające do wyjaśnienia wskazanych w nim okoliczności. Po pierwsze Prokurator ma 30 dni na przeprowadzenie czynności sprawdzających. Po ich przeprowadzeniu może wszcząć śledztwo lub dochodzenie (zgodnie z art. 303 k.p.k. jeżeli zachodzi uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa, wydaje się z urzędu lub na skutek zawiadomienia o przestępstwie postanowienie o wszczęciu śledztwa [odpowiednia dochodzenia], w którym określa się czyn będący przedmiotem postępowania oraz jego kwalifikację prawną) albo postanowić o odmowie wszczęcia postępowania. Warto przy tym zaznaczyć, że odmowa wszczęcia postępowania nie wyklucza skutecznego przedstawienia w dodatkowym piśmie zawiadamiającego nowych okoliczności, które miałby przemawiać za tym, że do popełnienia przestępstwa jednak doszło. W takiej sytuacji Prokurator zawsze może uznać na stosowne podjęcie dalszych czynności. Niemniej inną drogą wzruszenia postanowienia o odmowie wszczęcia postępowania jest skorzystanie z prawa do wniesienia zażalenia. Środek zaskarżenia w tym przypadku składa się do sądu na pośrednictwem prokuratora. To zaś ponownie umożliwia prokuratorowi podjecie działań. Prokurator uznając argumentację skarżącego może uznać za stosowne dalsze procedowanie w sprawie.

W sytuacji, gdy organy ścigania nie podejmują bez zbędnej zwłoki czynności wymaganych z uwagi na złożenie zawiadomienia o możliwości popełnienia przestępstwa, zawiadamiający został wyposażony w możliwości skorzystania z środka represyjnego.  Środkiem takim jest możliwość złożenia do sądu skargi na bezczynność.

          

Wykład IX – „Zawiadomienie o możliwości popełnienia przestępstwa” z dnia 15.06.2023 r.
Nocny Kurs Prawa, II edycja
Prowadzący: adwokat dr Magdalena Kornak, prokurator Ewelina Świętalska
Moderator: dr Marcin Rudnicki, radca prawny

 

Projekt „Nocny kurs prawa” jest realizowany przez Wyższą Szkołę Prawa z siedzibą we Wrocławiu i dofinansowany przez Ministerstwo Edukacji i Nauki w ramach programu „Społeczna odpowiedzialność nauki”.