Kim jest wiktymolog?

Wiktymolog, czyli według Słownika Języka Polskiego specjalista w zakresie wiktymologii. Zakończenie wpisu na tym etapie jednak nie satysfakcjonowałoby żadnej ze stron. Idąc więc dalej, za terminem wiktymologia kryje się nowa dziedzina nauki wywodząca się od kryminalistyki, która z kolei daje specjalistyczną wiedzę poznawczą z zakresu motywów postępowania osób dokonujących czynu zabronionego, jak i okoliczności jego popełnienia, ponieważ za każdą zbrodnią stoi jej motyw. 

Gdzie w kryminologii miejsce wiktymologii?

Kryminologia jest najstarszą i najpowszechniej stosowaną techniką do zbierania informacji o aktywnościach przestępczych. Do niedawna strategie dochodzenia sprawiedliwości w procesach śledczych opierały się na zasadniczych kwestiach, badanych przez kryminologów. Dotyczyły one rozpatrywania okoliczności popełnienia przestępstwa z perspektywy sprawcy, czyli jak i dlaczego ludzie dopuszczają się czynu zabronionego. Podczas popełnienia przestępstwa występują jednak dwie strony. Jedna, już szeroko znana i badana – popełniająca przestępstwo i  druga, dotychczas pomijana – przeciwko której przestępstwo zostało popełnione. Zainteresowanie relacją między ofiarą, a sprawcą przyczyniło się do wyodrębnienia nowego obszaru dociekań śledczych – wiktymologii. Obecnie przy wsparciu wiktymologów metody kryminologii cechuje holistyczne (całościowe), dwupłaszczyznowe podejście. Z tego powodu koncepcja wiktymologii uchodzi za uzupełnienie dziedziny kryminologii. 

Nauka o ofierze w kontekście historycznym

Benjamin Mendelsohn swoisty ojciec wiktymologii, stworzył ten termin na zasadzie połączenia dwóch słów: victima z łaciny, co znaczy ofiara oraz logos z greki – nauka, niejednolity dobór języków nie jest tutaj przypadkowy. Stosując się do zasad autorowi wyszłaby “patologia”, termin już obecny w języku, mający zupełnie inne znaczenie. W przypadku wiktymologii trudno nie zauważyć podobieństwa fonetycznego do już znanego pojęcia “kryminologia”, na czym w głównej mierze zależało Mendelsohnowi.

Wiktymologia zajmuje się badaniem studium poszkodowanego, nad którym zastanawiali się już starożytni filozofowie. Arystoteles uznał ofiarę jako byt, który od innego doznaje niesprawiedliwości, krzywdy wyrządzonej umyślnie. Autor wymienił również okoliczności i charakterystyczne cechy wyróżniające osobę, które sprzyjają zaistnieniu przestępstwa. Według Arystotelesa kluczowym czynnikiem jest chęć posiadania danego dobra, którego napastnikowi brakuje. Poszkodowanymi mogą stać się w głównej mierze osoby:

• łatwowierne, które nie są dostatecznie ostrożne i nie zabezpieczają się przed zagrożeniem, 
• leniwe, którym nie zależy na walce o sprawiedliwość, 
• nieśmiałe, nie pragną zysku, 
• wielokrotnie krzywdzone, ale zdarzenie odbyło się bez konsekwencji. 

Do przestępcy przez ofiarę – obowiązki w pracy wiktymologa

Wiktymolog wspiera procedury organów ścigania. Poprzez stworzenie profilu ofiary w dużym uproszczeniu ułatwia on zidentyfikowanie sprawcy oraz ustalenie powodów, dla których niektórzy są bardziej podatni na zostanie celem napastnika. Wiktymologia jest nauką empiryczną to znaczy, że jej wyniki są oparte i dowiedzione na poziomie badań.

Naukowiec właśnie za ich pomocą ocenia ogólny wpływ przestępczości na społeczeństwo w szczególności zwraca uwagę na reakcje publiczne w stosunku do wiktymizacji, procesu “stawania się” ofiarą.  Jego celem jest zrozumienie wpływu przestępstwa na stan psychiczny osoby poszkodowanej.  Ponadto ma za zadanie stwierdzić zaistniałe niesprawiedliwości systemowe, które mogą znacznie naruszać prawo. Usprawnia on również kanał komunikacji specjalistów psychologii z oskarżonym. Jednocześnie zapobiega popełnieniu przez sprawcę kolejnego czynu karalnego.

Przykładami skutecznych działań wiktymologicznych są zdarzenia typu “wyłudzenia na wnuczka”, informuje się potencjalne ofiary o metodach działania sprawców, a często udaje się zatrzymać sprawców na gorącym uczynku.

Prawa ofiar przestępstw

W Polsce funkcjonuje zbiór praw, na które może się powołać każda osoba fizyczna, której dobro chronione prawem (m. in. życie, zdrowie, godność, wolność, mienie) zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo. Jest ona wtedy uznawana, według prawa, za ofiarę i może żądać respektowania odpowiednich praw. Polska Karta Praw Ofiary jest dokumentem przygotowanym przez Ministerstwo Sprawiedliwości we współpracy z instytucjami i organizacjami rządowymi i pozarządowymi. Znajduje się w niej pełny katalog obowiązujących praw przysługujących. 

Zgodnie z Dyrektywą Unii Europejskiej wprowadzono w Polsce ustawę o pomocy finansowej ofiarom przestępstw. Jej rozwiązania mają pomóc zwłaszcza ofiarom tych przestępstw, których sprawcy nie zostali wykryci. Utworzony jest Fundusz Pomocy Ofiarom Przestępstw, niestety,  w praktyce rozwiązania prawne nie ułatwiają pokrzywdzonym uzyskania rekompensaty, a  pieniądze trafiają często nie do tych, do których powinny.

Rola wiktymologa w praktyce psychologii sądowej

Praca wiktymologa w praktyce psychologii sądowej pozwala na poprawę wielu aspektów funkcjonowania obszarów wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych. Wiedza, którą wiktymolog posiada często zapobiega przestępczości. Jest on świadomy czynników wpływających na powstanie ofiary w zależności od rodzaju przestępstwa. Swoimi badaniami dzieli się z specjalistami psychologii, którzy na ich podstawie opracowują programy mające na celu zmniejszenie ryzyka przemocy wśród grup najbardziej na to narażonych. Psychologowie mogą również wykorzystać badania dotyczące czynników ryzyka, aby pomóc lokalnej policji i organom ścigania lepiej służyć pokrzywdzonym społecznościom.

W kontaktach ze skazanymi przestępcami specjaliści psychologii sądowej regularnie zajmują się relacją między przestępcą a daną ofiarą przestępstwa. Wpływają na zrozumienie psychologicznego wpływu przestępstwa, co może pomóc w zapewnieniu otrzymania informacji zwrotnej od obu stron, a ostatecznie w ograniczeniu recydywy. Badania wiktymologiczne są również cenione przy przeprowadzaniu przesłuchań. Mają one na celu zapewnienie dokładności zeznań. Gdy ofiara stawi się w sądzie, specjaliści z zakresu psychologii sądowej mogą pomóc obrońcom, prokuratorom i urzędnikom sądowym w odpowiednim kontakcie z pokrzywdzonym. Dane zebrane przez wiktymologa służą również prawnikom jako wskazówka przy wyborze pytań krzyżowych.

Kariera wiktymologa

Praca może koncentrować się na poszkodowanym samym w sobie lub badaniach procesu wiktymizacji. Dodatkowo, wiktymolog kryminalny może uczestniczyć w procesach dochodzeniowych prowadzonych przez organy ścigania, a także wnosić ogromny wkład w działania ku zapobieganiu przestępczości.  Wiedzę i umiejętności wykorzysta przy czynnościach związanych z dochodzeniem śledczym, pomocą ofiarom przestępstw, rzecznictwem, doradztwem lub profilowaniem. 

Do pracy wiktymologa potrzebna jest profesjonalna wiedza i wykształcenie, które można zapewnić specjalność kryminologia i kryminalistyka w Wyższej Szkole Prawa we Wrocławiu. Uczelnię charakteryzuje praktyczne podejście do nauki, a dane aktualizowane są na bieżąco. Oprócz tradycyjnych zajęć, aspirujący technicy kryminalistyki poznają tajniki z szerokiej tematyki, na przykład traseologii, nauki zajmującej się ustalaniem osób po śladach, oraz nauczą się między innymi zabezpieczać ślady zapachowe człowieka.