Postępowanie przed sądem karnym

Pismem wszczynającym postępowanie karne jest akt oskarżenia. Prokurator sporządza go, gdy jest przekonany, że doszło do popełnienia przestępstwa. W akcie oskarżenia prokurator wskazuje przede wszystkim dane osobowe oskarżonego, zarzut oraz przytacza uzasadnienie aktu. W ramach uzasadnienia wyjaśnia się okoliczności istotne dla sprawy przytaczając na ich poparcie dowody. Akt oskarżenia sporządzany jest przez prokuratora w terminie 14 dni od dnia wydania postanowienia o zamknięciu postępowania. Jeżeli jednak zastosowano w postępowaniu izolacyjny środek w postaci tymczasowego aresztowania, to termin ten wynosi 7 dni. W prostszych sprawach akt oskarżenia może także sporządzić Policja i akt oskarżenia może nie zawierać uzasadnienia.

Akt oskarżenia

W związku z tym, że dopiero wraz z aktem oskarżenia prokurator ujawnia swoją całą linię argumentacyjną, na tym etapie oskarżony (lub jego obrońca) powinien zadbać o dokładne zapoznanie się z aktami i z samym aktem oskarżenia. Wówczas, po stronie oskarżonego pojawia się uprawnienie do wniesienia repliki. Odpowiedź na akt oskarżenia należy złożyć w terminie 7 dni. Jest to jednak termin instrukcyjny. Jego przekroczenie i złożenie repliki po rzeczonym terminie spowoduje przyjęcie jej nie jako aktu oskarżenia, lecz jako pisma w toku postępowania.

Należy mieć przy tym na uwadze, że oskarżony dobrze wiedząc, że zdąży przedstawić swoje stanowisko, często rezygnuje ze złożenia odpowiedzi na akt oskarżenia, aby nie ujawnić już na samym początku całej linii obrony. Co ciekawe i co stanowi różnice pomiędzy procedurą karną a cywilną to fakt, że w toku procedury karnej nie obowiązuje obowiązek przedkładania pism procesowych wraz z odpisami dla pozostałych stron procesu (co dotyczy także odpowiedzi na akt oskarżenia).

Akt oskarżenia nie zawsze pochodzi od prokuratora. Osoba pokrzywdzona przestępstwem prywatnoskargowym może bowiem sporządzić akt oskarżenia w swojej sprawie. Dla pisma takiego przewidziane są przy tym mniejsze wymogi formalne niż dla pisma formułowanego przez prokuratora. Odmiennie sytuacja wygląda w przypadku subsydiarnego aktu oskarżenia, a więc aktu sporządzonego w imieniu pokrzywdzonego, który wchodzi do procesu „zamiast” prokuratora. W takiej bowiem sytuacji ustawodawca przewidział przymus adwokacko-radcowski.

Alternative dispute resolution

W postępowaniu karnym prokurator i oskarżony nie zawsze występują na całkowicie sprzecznych sobie pozycjach. Zdarza się, że strony te podejmują próbę alternatywnego rozwiązania sporu. Do tak zwanych ADRów (alternative dispute resolution) w postępowaniu karnym należą instytucje procesowe uregulowane w art. 335 k.p.k. i art. 387 k.p.k. (zwane w żargonie prawniczym po prostu „trzy-trzy-piątką” oraz „trzy-osiem-siódemką”). W ramach tych instytucji prokurator i oskarżony (na etapie postępowania przygotowawczego – podejrzany) mogą porozumieć się co do kary. Zgodnie z art. 335 k.p.k. jeżeli oskarżony przyznaje się do winy, a w świetle jego wyjaśnień okoliczności popełnienia przestępstwa i wina nie budzą wątpliwości, a postawa oskarżonego wskazuje, że cele postępowania zostaną osiągnięte, można zaniechać przeprowadzenia dalszych czynności.

W takiej sytuacji prokurator, zamiast z aktem oskarżenia, występuje do sądu z wnioskiem o wydanie na posiedzeniu wyroku skazującego i orzeczenie uzgodnionych z oskarżonym kar lub innych środków przewidzianych za zarzucany mu występek, uwzględniających również prawnie chronione interesy pokrzywdzonego. W myśl zaś art. 387 k.p.k. do chwili zakończenia pierwszego przesłuchania wszystkich oskarżonych na rozprawie głównej oskarżony, któremu zarzucono przestępstwo zagrożone karą nieprzekraczającą 15 lat pozbawienia wolności, może złożyć wniosek o wydanie wyroku skazującego i wymierzenie mu określonej kary lub środka karnego, orzeczenie przepadku lub środka kompensacyjnego bez przeprowadzania postępowania dowodowego.

Uczestnicy postępowania

Rolą prokuratora po złożeniu aktu oskarżenia jest jego odczytanie. Po odczytaniu aktu oskarżony może odnieść się do jego treści. Złożenie przez oskarżonego wyjaśnień jest jednak jego uprawnieniem, a nie obowiązkiem. Dodatkowo oskarżony może zdecydować, czy chce odpowiadać na pytania wszystkich, czy na przykład odmawia odpowiedzi na pytania oskarżyciela. Następnie przychodzi czas na zeznania świadków, w tym świadka szczególnego – to jest pokrzywdzonego. Pokrzywdzony dzięki swojej specyficznej sytuacji, po złożeniu zeznań może pozostać na sali rozpraw i uczestniczyć w postępowaniu. Następnie w toku procedury przychodzi czas na opinie biegłych, a więc osób, które posiadają wiedzę specjalistyczną na temat związany z procesem. Biegli również, z uwagi na swoją rolę w postepowaniu, mają szczególne uprawnienia do uczestniczenia w całości procedury (muszą być bowiem gotowi złożyć opinię uzupełniającą).

Mowy końcowe

W momencie, gdy sąd uzna, że zakończył postępowanie dowodowe, przechodzi do zamknięcia przewodu sądowego. Przed tym sąd umożliwia stronom złożenie wniosków dowodowych. Po zakończeniu przewodu sądowego dochodzi zaś do mów końcowych stron. Co ciekawe, ze strony oskarżonego mowę końcową może wygłosić każdy z ustanowionych przez niego obrońców (zgodnie zaś z art. 78 k.p.k. oskarżony może mieć jednocześnie nie więcej niż trzech obrońców). Nadto już po mowach końcowych głos otrzymuje sam oskarżony. Biorąc pod uwagę zdolności percepcyjne, należy uznać, że maksymalny czas trwania mowy końcowej to około 15 minut. Niemniej zdarza się, że mowa końcowa nie jest wygłaszana tylko w celu przedstawienia racji. Ten etap postępowania może bowiem zostać wykorzystany także w celu przedłużenia postępowania.

            Po zakończeniu przewodu sądowego dochodzi do ogłoszenia wyroku, który następnie uzasadniany jest na wniosek. W tej kwestii w ostatnim czasie pewne problemy wywołują elektroniczne formularze uzasadnień, które wymagają stosowania określonych formuł i porządkowania uzasadnienia według z góry przewidzianego schematu. Mimo jednak funkcjonujących z góry założeń uzasadniania, które mogą utrudniać przedstawienie motywów, sąd zobowiązany jest do ich wyczerpującego opisania. Niewłaściwe sporządzenie uzasadnienia (nieprzedstawienie podstaw wydanego wyroku) może bowiem stanowić podstawę apelacji oraz w jej następstwie prowadzić do uchylenia zaskarżonego orzeczenia.

 

 

Wykład X – „Postępowanie przed sądem karnym” z dnia 20.09.2022 r.
Nocny Kurs Prawa, I edycja
Prowadzący: Ewelina Świętalska, prokurator; dr Magdalena Kornak, adwokat
Moderator: dr Marcin Rudnicki, radca prawny

 

Projekt „Nocny kurs prawa” jest realizowany przez Wyższą Szkołę Prawa z siedzibą we Wrocławiu i dofinansowany przez Ministerstwo Edukacji i Nauki w ramach programu „Społeczna odpowiedzialność nauki”.