Przebieg sprawy o alimenty

Alimenty są to świadczenia na rzecz członków rodziny. Źródłem obowiązku alimentacyjnego są stosunki o charakterze prawnorodzinnym (pokrewieństwo, powinowactwo, małżeństwo). Strony stosunku alimentacyjnego można określić mianem zobowiązanego i uprawnionego. W podstawowym i najbardziej rozpoznawalnym układzie podmiotowym zobowiązanym jest rodzic a uprawnionym dziecko.

Alimenty na rzecz dzieci 

Alimentacja rodziców na rzecz dzieci opiera się o dwie główne przesłanki – usprawiedliwione potrzeby małoletniego oraz majątkowe i zarobkowe możliwości zobowiązanego. Pod pojęciem usprawiedliwionych potrzeb małoletniego rozumie się te potrzeby uprawnionego, które są uzasadnione z punktu widzenia etapu rozwoju i edukacji dziecka, jak również wszelkie podstawowe potrzeby związane z wyżywieniem, leczeniem, higieną osobistą czy też zapewnieniem miejsca zamieszkania. Możliwości majątkowe i zarobkowe rodzica określa się zaś w kontekście dochodów / aktywów, które zobowiązany posiada lub mógłby posiadać, gdyby w pełni wykorzystywał posiadane umiejętności, doświadczenie, wykształcenie. Oczywiście powyższe przesłanki są ze sobą mocno powiązane, gdyż choćby rodzice posiadający wyższe zarobki są w stanie większą kwotę przeznaczać na potrzeby dzieci, co z kolei będzie wiązało się z możliwością określenia uzasadnionych potrzeb uprawnionych  na wyższym poziomie. Tego rodzaju powiązanie usprawiedliwionych potrzeb dziecka z możliwościami zarobkowymi rodzica wiąże się z obowiązującą w prawie rodzinnym zasadą równej stopy życiowej.

Dodatkowo wysokość świadczeń alimentacyjnych określa się przy uwzględnieniu okoliczności ponoszenia przez poszczególnych rodziców osobistych starań o utrzymanie i wychowanie małoletniego. Ten rodzaj „osobistego wysiłku” danego rodzica może zostać uznany za pomniejszający obowiązek finansowego partycypowania tegoż zobowiązanego w potrzebach dziecka. Dlatego też przy określaniu wysokości świadczeń alimentacyjnych, każdorazowo bierze się pod uwagę to, który z rodziców na co dzień opiekuje się dzieckiem, a który z dzieckiem odbywa kontakty (i z jaką częstotliwością kontakty te występują).

Co istotne, aktualnie ustawodawca jasno reguluje katalog świadczeń otrzymywanych przez rodziców, które nie mają wpływu na wysokość należnych dziecku alimentów. Zgodnie z art. 135  § 3 k.r.o. na zakres świadczeń alimentacyjnych nie wpływają: 

1. świadczenia z pomocy społecznej lub funduszu alimentacyjnego, podlegające zwrotowi przez zobowiązanego do alimentacji;
2. świadczenia, wydatki i inne środki finansowe związane z umieszczeniem dziecka w pieczy zastępczej;
3. świadczenie wychowawcze (tak zwane świadczenie „500+”);
4. świadczenia rodzinne;
5. rodzicielskie świadczenie uzupełniające.

Strony postępowania

Stronami postępowania o alimenty jest reprezentowany przez przedstawiciela ustawowego (z reguły jednego z rodziców) małoletni, który występuje w roli powoda, oraz rodzic, którego ma dotyczyć orzeczony obowiązek alimentacyjny – pozwany. Właściwym rzeczowo sądem jest sąd rejonowy (nie licząc sytuacji, gdy o alimentach orzeka się w czasie procesu o rozwód). Sprawa może toczyć się przy tym w sądzie właściwym dla miejsca zamieszkania zobowiązanego albo w sądzie właściwym dla miejsca zamieszkania uprawnionego. Cechą specyficzną postępowań o alimenty jest wysoka częstotliwość występowania przez uprawnionych z wnioskami o zabezpieczenie roszczenia na czas procesu. Wnioski takie mają na celu uzyskanie orzeczenia regulującego tymczasowo (na czas procesu) obowiązek alimentacyjny.

Także pewnego rodzaju specyfika wiąże się ze stadium dowodowym procesu alimentacyjnego. Choć bowiem zasadniczo powód powinien wykazać przesłanki alimentacji (w kontekście usprawiedliwionych potrzeb dziecka: faktury, rachunki, wyciągi z rachunków bankowych; w kontekście możliwości majątkowych i finansowych zobowiązanego: zaświadczenia od pracodawcy, książki przychodów, PITy), to w tymże postępowaniu praktyką wydaje się być wspieranie zobowiązanego i dokonywanie ustaleń w pewnym podstawowym zakresie z urzędu przez sąd.

W kontekście obowiązku alimentacyjnego obciążającego rodzica na rzecz dziecka nie można tracić z pola widzenia roli, jaką pełni fundusz alimentacyjny. Jest to bowiem fundusz, który pozwala na systematyczne uzyskiwanie środków na utrzymanie przez uprawnionych także w sytuacji, gdy zobowiązany, mimo istniejącego wyroku, nie realizuje nałożonego nim obowiązku świadczenia. W takim przypadku, przy spełnieniu określonych prawem przesłanek można wnioskować o co miesięczną wypłatę świadczenia z funduszu o kwoty 500,00 zł.

Odmiennym zagadnieniem z zakresu alimentacji jest obowiązek zaspokajania potrzeb rodziny, występujący pomiędzy małżonkami. Obowiązek taki aktualizuje się w sytuacji, gdy jeden z małżonków nie przyczynia się do zaspokajania potrzeb nadal formalnie istniejącej rodziny. W jego zakresie możliwe jest wystąpienie z następującymi roszczeniami:

1. roszczenie o nakazanie wypłaty wynagrodzenia do rąk małżonka uprawnionego;
2. roszczenie o zobowiązanie jednego z małżonków do finansowego partycypowania w kosztach utrzymania rodziny.

Warunkiem powstania pierwszego z roszczeń jest utrzymujące się nadal wspólne pożycie gospodarcze pomiędzy małżonkami. Orzeczenie w tym zakresie jest jednak problematyczne, albowiem w przypadku zmiany miejsca zatrudnienia ulega ono zdezaktualizowaniu. W przypadku drugiego z roszczeń odpada przesłanka wspólnego pożycia, co oznacza, że z takim żądaniem skierowanym wobec drugiego małżonka można wystąpić również wówczas, gdy małżonkowie nie prowadzą już wspólnie gospodarstwa domowego.

Inne spory o charakterze alimentacyjnym

Do grupy sporów o świadczenia o charakterze alimentacyjnym można również zaliczyć spory dotyczące alimentacji pomiędzy małżonkami już rozwiedzionymi. W tam zakresie wyróżniamy dwa rodzaje obowiązków alimentacyjnych – obowiązek zwykły oraz obowiązek rozszerzony. Obowiązek zwykły aktualizuje się wówczas, gdy proces rozwodowy zakończył się rozwiązaniem małżeństwa bez orzekania o winie albo z winy obu stron. W tym przypadku główną przesłanką alimentacji jest pozostawanie przez uprawnionego w niedostatku. Obowiązek rozszerzony ma zaś miejsce wówczas, gdy rozwód nastąpił z wyłącznej winy jednego  z małżonków. Wówczas małżonek niewinny może domagać się zasądzenia alimentów w kontekście przesłanki pogorszenia się sytuacji życiowej wskutek rozwiązania małżeństwa.

Można więc stwierdzić, że obowiązek rozszerzony, choć wymaga większego wysiłku dowodowego w kontekście wykazania winy w rozkładzie pożycia, to wiąże się z łagodniejszym warunkiem niezbędnym dla uzyskania wyroku zasądzającego określoną kwotę alimentów.

Nade wszystko należy wskazać, że raz orzeczony obowiązek alimentacyjny nie musi trwać w nieskończoność. W przypadku zmiany okoliczności faktycznych można bowiem żądać zarówno podwyższenia alimentów, jak i ich obniżenia lub też całkowitego uchylenia (zależnie od tego w jakim kierunku oraz w jakim zakresie zmiana nastąpiła).

 

Wykład VI – „Przebieg sprawy o alimenty” z dnia 10.05.2022 r.
Nocny Kurs Prawa, I edycja
Prowadzący: Lucyna Filas. radca prawny; Marzena Babczyk, adwokat
Moderator: dr Marcin Rudnicki, radca prawny

 

Projekt „Nocny kurs prawa” jest realizowany przez Wyższą Szkołę Prawa z siedzibą we Wrocławiu i dofinansowany przez Ministerstwo Edukacji i Nauki w ramach programu „Społeczna odpowiedzialność nauki”.