NKP – Proces rozwodowy

Proces rozwodowy stanowi postępowanie z oczywistych względów prowadzone z udziałem stron w postaci rozstających się małżonków. Niemniej w postępowanie to mogą zostać zaangażowane także inne osoby. Dotyczy to nie tylko pełnomocników stron oraz Rzecznika Praw Obywatelskich i Prokuratora, ale przede wszystkim małoletnich dzieci małżonków. Należy bowiem wskazać, że jednym z założeń prawodawcy związanych z regulacją procesu rozwodowego było kompleksowe uregulowanie spraw rozpadającej się rodziny, w tym spraw związanych z małoletnimi dziećmi. W aspekcie podmiotowym dodatkowo wypada zauważyć, że omawiane postępowanie doczekało się szczególnej regulacji w zakresie udzielanego przez strony pełnomocnictwa. Wymaga się bowiem pełnomocnictwa szczególnego do prowadzenia konkretnej sprawy (pełnomocnictwo ogólne będzie więc niewystarczające).

Rzeczowo właściwe w sprawach rozwodowych są sądy okręgowe. Właściwość miejscową sądu w sprawach rozwodowych reguluje z kolei art. 41 k.p.c. Zgodnie z jego brzmieniem powództwo ze stosunku małżeństwa wytacza się wyłącznie przed sąd, w którego okręgu małżonkowie mieli ostatnie miejsce zamieszkania, jeżeli choć jedno z nich w okręgu tym jeszcze ma miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu. Z braku takiej podstawy wyłącznie właściwy jest sąd miejsca zamieszkania strony pozwanej, a jeżeli i tej podstawy nie ma – sąd miejsca zamieszkania powoda. Należy przy tym dodać, że jeżeli nie można w świetle okoliczności sprawy ustalić właściwości miejscowej, Sąd Najwyższy na wniosek sądu, przed którym sprawa jest zawisła oznaczy sąd, przed który należy wytoczyć powództwo (art. 45 k.p.c.).

Co powinien zawierać pozew rozwodowy

Proces rozwodowy wszczyna pismo procesowe w postaci pozwu. W pozwie należy dochować wszelkich wymagań formalnych oraz określić żądania powoda. Kompletny pozew powinien zawierać stanowisko powoda w kontekście wszelkich kwestii, o których sąd rozwodowy będzie zobowiązany się wypowiedzieć. Dlatego też w przypadku, gdy rozwodzący się małżonkowie posiadają wspólne małoletni dzieci, to poza żądaniem w zakresie rozwiązania małżeństwa i orzeczenia o winie, powód w piśmie inicjującym postępowanie powinien wypowiedzieć się co do władzy rodzicielskiej nad dziećmi, co do kontaktów z nimi oraz co do alimentów na dzieci te przysługujących. Dodatkowo w pozwie rozwodowym można zawrzeć chociażby żądanie eksmisji lub zasądzenie alimentów od jednego z małżonków na rzecz drugiego z nich. Pozew rozwodowy podlega opłacie w wysokości 600,00 zł. Po skutecznym złożeniu pozwu sąd z reguły doręcza odpis pozwu stronie przeciwnej. Pozwany posiada wówczas prawo do złożenia odpowiedzi na pozew. Co ciekawe, praktyką w sprawach rozwodowych jest to, że wymiana pism procesowych nie kończy się na piśmie inicjującym postępowanie i na replice, gdyż sądy często wyrażają zgodę na dalszą wymianę stanowisk pomiędzy rozwodzącymi się małżonkami.

Rozprawy rozwodowe odbywają się przy drzwiach zamkniętych. Wyjątkowo, na wniosek stron, sąd może wydać postanowienie powodujące przywrócenie zasady jawności danego postępowania, o ile nie zagraża to moralności. Niezależnie od tego, czy dany proces rozwodowy odbywa się przy drzwiach zamkniętych, czy też nie, ogłoszenie wyroku jest jawne. Jawność w tym przypadku dotyczy jedynie sentencji, co oznacza, że ustne motywy wyroku jawne są o tyle, o ile doszło do „otwarcia” drzwi zamkniętych.

W procesie rozwodowym sąd przede wszystkim orzeka o rozwiązaniu małżeństwa oraz o winie w rozkładzie pożycia małżeńskiego. Przesłankami pozytywnymi orzeczenie rozwodu są zupełność i trwałość rozkładu pożycia małżeńskiego. Do przesłanek negatywnych zalicza się z kolei sprzeczność rozwodu z dobrem małoletnich dzieci stron lub z zasadami współżycia społecznego. Nadto przesłanką negatywną orzeczenia rozwodu jest szczególna sytuacja, gdy żąda go małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia (art. 56 § 3 k.r.o.: rozwód nie jest również dopuszczalny, jeżeli żąda go małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia, chyba że drugi małżonek wyrazi zgodę na rozwód albo że odmowa jego zgody na rozwód jest w danych okolicznościach sprzeczna z zasadami współżycia społecznego). Orzekając rozwód sąd orzeka także o winie w rozkładzie pożycia stron, o ile małżonkowie nie złożą zgodnego wniosku o zaniechanie orzekania w tym zakresie. Badając zawinienie sąd może orzec o wyłącznej winie jednego z małżonków lub też o rozwodzie z winy obu stron. Wśród zawinionych przyczyn rozkładu pożycia wymienia się przy tym w szczególności zdradę, nadużywania alkoholu, stosowanie przemocy, opuszczenie rodziny oraz w szczególnych przypadkach niechęć do podjęcia pracy.

Zagadnienia dotyczące małoletnich dzieci

Proces rozwodowy rozstrzyga także główne zagadnienia dotyczące małoletnich dzieci stron. Po pierwsze w tym zakresie sąd orzeka o władzy rodzicielskiej kierując się zasadą, że takowa powinna zostać pozostawiona obojgu małżonkom. Po drugie sąd orzeka o kontaktach z dzieckiem rodzica, który nie sprawuje nad nim bieżącej pieczy. Wyjątkowo, gdy strony o to zgodnie wniosą i gdy nie sprzeciwia się to dobru małoletnich, sąd może uznać za zasadne nieregulowanie kontaktów w wyroku rozwodowym, co będzie oznaczało, że rodzice będą samodzielnie i na bieżąco decydowali o tego rodzaju spotkaniach. Wreszcie po trzecie sąd rozwodowy orzeka o alimentach płatnych na rzecz małoletnich dzieci przez jednego z rodziców (rodzica nie sprawującego bieżącej pieczy).

Nadto w procesie rozwodowym sąd orzeka o sposobie korzystania przez małżonków ze wspólnie zajmowanego mieszkania. W takim przypadku nie dochodzi do podziału majątku. Podział stanowi typowy rozdział do korzystania mający pozwolić na wspólne funkcjonowanie już rozwiedzionych stron po zakończeniu procesu.

Spośród dodatkowych orzeczeń zawieranych w wyrokach rozwodowych należy wymienić nakazanie eksmisji małżonka. Orzeczenie takie zapada w wyjątkowych przypadkach, to jest wówczas, gdy jeden z małżonków swoim zachowaniem rażąco utrudnia drugiemu korzystanie z mieszkania. O wiele częściej spotykanym orzeczeniem fakultatywnym jest orzeczenie o alimentach pomiędzy byłymi małżonkami. Zgodnie z art. 60 k.r.o. małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia i który znajduje się w niedostatku, może żądać od drugiego małżonka rozwiedzionego dostarczania środków utrzymania w zakresie odpowiadającym usprawiedliwionym potrzebom uprawnionego oraz możliwościom zarobkowym i majątkowym zobowiązanego. Jeżeli zaś jeden z małżonków został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia, a rozwód pociąga za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego, sąd na żądanie małżonka niewinnego może orzec, że małżonek wyłącznie winny obowiązany jest przyczyniać się w odpowiednim zakresie do zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego, chociażby ten nie znajdował się w niedostatku.

          

Wykład VI – „Proces rozwodowy” z dnia 28.03.2023 r.
Nocny Kurs Prawa, II edycja
Prowadzący: radca prawny Lucyna Filas, radca prawny Marzena Babczyk
Moderator: dr Marcin Rudnicki, radca prawny

 

Projekt „Nocny kurs prawa” jest realizowany przez Wyższą Szkołę Prawa z siedzibą we Wrocławiu i dofinansowany przez Ministerstwo Edukacji i Nauki w ramach programu „Społeczna odpowiedzialność nauki”.